Η πολιτιστική κληρονομιά έχει αρχίσει σταδιακά να θεωρείται ως βασικό στοιχείο για την αειφόρο ανάπτυξη των περιοχών. Όχι μόνο λόγω των δυνατοτήτων της να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και λόγω του ρόλου της στην πρόληψη των συγκρούσεων και στη δημιουργία μιας πολιτιστικής ταυτότητας. Οι επόμενες δύο υποενότητες περιγράφουν πώς γίνεται αντιληπτή η πολιτιστική κληρονομιά εντός της ΕΕ και, γενικότερα, πώς η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να θεωρηθεί και να μελετηθεί ως οικονομικός πόρος που, αν χρησιμοποιηθεί κατάλληλα, μπορεί να βοηθήσει στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης.

Ο πολιτισμός, γενικά, και η πολιτιστική κληρονομιά ειδικότερα αποτελούν στόχο υψηλής προτεραιότητας στα πλαίσια των πολιτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η αποτίμηση βασίζεται στις αντιλήψεις που έχουν συνήθως οι πολίτες της ΕΕ για την πολιτιστική κληρονομιά και αντικατοπτρίζεται στο σχεδιασμό συγκεκριμένων πολιτικών της ΕΕ.

Η παρουσία και η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς φαίνεται να είναι ένα επίκαιρο και σημαντικό ζήτημα για τους περισσότερους Ευρωπαίους πολίτες. Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2017 έδειξε ότι πάνω από το 80% των ευρωπαίων πολιτών θεωρούσαν ότι οι πολιτικές σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά ήταν σημαντικές τόσο για τους ίδιους προσωπικά όσο και για την ΕΕ συνολικά.

Με βάση αυτές τις αντιλήψεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδίασε το πρόγραμμα Creative Europe 2021-2027 που θα ξεκινήσει στο εγγύς μέλλον και το οποίο σκοπεύει να υποστηρίξει πολλές πτυχές της πολιτιστικής δραστηριότητας στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πεδίο εφαρμογής της.
Τα τελευταία χρόνια, η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης υποστηρίχθηκε από διάφορες πολιτικές της ΕΕ, προγράμματα που παρείχαν χρηματοδότηση για την πολιτιστική κληρονομιά στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», «Erasmus +», «Ευρώπη για τους πολίτες» και τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία.
Η δικτύωση και η συνεργασία σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ διατυπώνεται μέσω του Συμβουλίου Υπουργών Παιδείας, Νεότητας, Πολιτισμού και Αθλητισμού και μέσω της Ανοιχτής Μεθόδου Συντονισμού. Επιπλέον, η ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής για την πολιτιστική κληρονομιά που δημιουργήθηκε πρόσφατα (2019) παρέχει ανάλυση και συμβουλές για την εφαρμογή πολιτικών που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά στα κράτη μέλη της ΕΕ, τις συνδεδεμένες χώρες και άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Δράσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά (2018) είναι ίσως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των χωρών της ΕΕ και αντικατοπτρίζει το σχεδιασμό και την οργάνωση δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πολυδιάστατο, πολύτιμο και με πολλαπλά χαρακτηριστικά οικονομικό αγαθό (Mazzanti, 2002). Είναι πολυδιάστατη με την έννοια ότι η παρουσία της συνδέεται με πολλές διαστάσεις των σύγχρονων κοινωνιών, όχι μόνο από πολιτιστική άποψη, αλλά και από την άποψη των εθνικών ή περιφερειακών τους ταυτοτήτων, ή με τη μορφή αστικών-αγροτικών σχέσεων, ή με το οικονομικό δυναμικό των περιοχών. Είναι πολλαπλών χαρακτηριστικών, δεδομένου ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλές λειτουργίες και όχι μόνο για τον σκοπό για τον οποίο είχε αρχικά σχεδιαστεί (π.χ., ένα παλιό θέατρο μπορεί επί του παρόντος να χρησιμοποιηθεί για την προβολή θεατρικών έργων αλλά και ως μουσείο). Και είναι ένα πολύτιμο οικονομικό αγαθό, που σημαίνει ότι η χρήση του δεν δημιουργεί μόνο «ιδιωτική» ή «αποκλειστική» χρησιμότητα, αλλά και μια «δημόσια» χρήση.
Από οικονομικής άποψης, η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να συμπεριληφθεί με τις υπόλοιπες οικονομικές εισροές (όπως η εργασία και το φυσικό, υλικό ή ανθρώπινο κεφάλαιο) που συμβάλλουν στην αύξηση της οικονομικής παραγωγής. Ωστόσο, έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιστούν την πολιτιστική κληρονομιά έναν ιδιαίτερο οικονομικό πόρο: πρώτον, μπορεί να χαρακτηριστεί ως δημόσιο αγαθό, πράγμα που σημαίνει ότι ένας χρήστης μπορεί να καταναλώσει χωρίς να μειώνεται η δυνατότητα κατανάλωσης από τους άλλους χρήστες. Επιπλέον, είναι ένα μη εξαιρούμενο/μη αποκλειόμενο αγαθό, που σημαίνει ότι κανένας (κατ 'αρχήν) δεν μπορεί να αποκλειστεί από την κατανάλωσή του.

Αυτά τα προηγούμενα χαρακτηριστικά καθιστούν την πολιτιστική κληρονομιά έναν ελκυστικό τρόπο προσέλκυσης του τουρισμού. Η τουριστική δραστηριότητα που μπορεί να προσελκύσει η πολιτιστική κληρονομιά δεν βασίζεται απαραίτητα στον τύπο 3S (Sand, Sun and Sea - Άμμος, Ήλιος και Θάλασσα), αλλά στους πυλώνες 3Ε (Excitement, Entertainment and Education - Ενθουσιασμός, Ψυχαγωγία και Εκπαίδευση). Αυτό ανοίγει έτσι δυνατότητες για επιχειρηματικές δραστηριότητες σε περιοχές όπου βρίσκεται η πολιτιστική κληρονομιά. Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να γίνει αντιληπτή ως εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά ένας μεγάλος όγκος ερευνών έχει δείξει τη θετική σχέση μεταξύ της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της οικονομικής ανάπτυξης: όχι μόνο λόγω του πολιτιστικού τουρισμού αλλά και της αναζωογόνησης των ιστορικών κέντρων των πόλεων.
Αυτή η ενότητα εξηγεί πώς η Πολιτιστική Κληρονομιά μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις εθνικές και περιφερειακές αρχές για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και πώς οι τοπικές πρωτοβουλίες μπορούν να ωφεληθούν από αυτόν τον πόρο.

Η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να ταξινομηθεί με διάκριση μεταξύ υλικών και άυλων πόρων. Η υλική πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει, σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης, «φυσικά αντικείμενα που παράγονται, συντηρούνται και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά στην κοινωνία ως προϊόντα ανθρώπινης δημιουργικότητας που έχουν πολιτιστική σημασία και μπορούν να αναπαρασταθούν από μνημεία , αρχαιολογικούς χώρους και αντικείμενα. αρχείο, βιβλιοθήκη και οπτικοακουστικό υλικό. αντικείμενα τέχνης, κ.λπ. ». Παραδείγματα άυλων περιουσιακών στοιχείων στην ομπρέλα της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι «ως προφορικές παραδόσεις, παραστατικές τέχνες ή χειροτεχνίες και τελετές». Μετά από αυτήν την ταξινόμηση, η πολιτιστική κληρονομιά που ενσωματώνεται στους ρωμαϊκούς δρόμους μπορεί να οριστεί ως (κυρίως) υλική.

Στην έκθεση Spotlight για το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε ότι σχεδόν το 70% των ευρωπαίων πολιτών επέλεξαν τον τουριστικό τους προορισμό κατά κάποιο τρόπο ανάλογα με την παρουσία ή την απουσία κάποιας πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιοχή για επίσκεψη
Συμπληρωματικά με αυτές τις εκτιμήσεις και εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο η παρουσία της πολιτιστικής κληρονομιάς δημιούργησε πολιτιστικό τουρισμό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού υπολόγισε στην έκθεσή του «Συνεργασίες Τουρισμού και Πολιτισμού» (2018) ότι για τις χώρες της ΕΕ με το μεγαλύτερο απόθεμα περιουσιακών στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς, ο πολιτιστικός τουρισμός αντιπροσώπευε περισσότερο από το 30% του συνολικού τουρισμού το 2008, παρουσιάζοντας επίσης μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης από άλλες τουριστικές δραστηριότητες.
Πόσο αυτά τα πολιτιστικά αγαθά δημιούργησαν τουρισμό; Αν και μια ακριβής μέτρηση είναι δύσκολη, η προαναφερθείσα έκθεση Tourism and Culture Synergies (2018) που εκπονήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού ερευνήθηκαν οι χώρες μέλη της για να διαπιστωθούν οι απόψεις των αρχών σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτιστικού τουρισμού. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έδειξαν ότι σε περισσότερες από το 95% των χωρών που μελετήθηκαν, τόσο η υλική όσο και η άυλη κληρονομιά ήταν καθοριστικής σημασίας για τον καθορισμό και την προσέλκυση του πολιτιστικού τουρισμού.

Μόλις η σχέση μεταξύ της παρουσίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και του πολιτιστικού τουρισμού γίνει εμφανής, το επόμενο λογικό ερώτημα θα ήταν να εκτιμηθεί κατά πόσο αυτός ο πολιτιστικός τουρισμός συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη.
Συνεχίζοντας τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται στο Spotlight για το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε ότι υπήρχαν περισσότερα από 300.000 άτομα που ασχολούνταν άμεσα με δραστηριότητες σχετικές με την Ευρωπαϊκή Κληρονομιά. Αυτό θα μπορούσε να φαίνεται σαν μια μέτρια εκτίμηση, αλλά θα πρέπει να συμπληρώνεται από όλες τις έμμεσες και τις προκύπτουσες δραστηριότητες που συνδέονται με απασχόληση (π.χ. υπηρεσίες ασφάλειας ή διερμηνείας) που δημιουργούνται από την κατανάλωση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν υπολογίστηκαν και αυτές οι δραστηριότητες, οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανήλθαν σε περισσότερες από 7,8 εκατομμύρια θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν από την πολιτιστική κληρονομιά. Εντόπισαν επίσης ένα αρκετά πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα του τομέα: για κάθε άμεση απασχόληση που δημιουργήθηκε στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, δημιουργήθηκαν 26,7 θέσεις εργασίας στην υπόλοιπη οικονομία, η οποία αντιπροσώπευε ένα σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό από τον μέσο όρο των τομέων.
Επιπρόσθετα, οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού στην έκθεση Tourism and Culture Synergies (2018) εντάσσονταν στην ίδια λογική, επισημαίνοντας τη συμβολή του πολιτιστικού τουρισμού στην οικονομική ανάπτυξη. Λαμβάνοντας υπόψη τις μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ από την άποψη της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, η ανάλυση αυτή υπολόγισε ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αντιπροσώπευε περισσότερο από το 3% του ΑΕΠ του 2008 για χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία ή η Γερμανία, ενώ για την Ισπανία αυτή η συνεισφορά ανήλθε στο 7,4% του Ισπανικό ΑΕΠ τη συγκεκριμένη χρονιά.

Συμπληρώνοντας τη γενική εικόνα για το πώς η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη, αυτή η ενότητα παρουσιάζει μια μελέτη περίπτωσης που σχετίζεται άμεσα με το δυναμικό της παρουσίας των ρωμαϊκών δρόμων για τη δημιουργία οικονομικών ευκαιριών. Η συγκεκριμένη περίπτωση αναφέρεται στο τελευταίο τμήμα του Δρόμου του Αγίου Ιακώβου που διασχίζει την ισπανική περιοχή της Γαλικίας. Αυτή η περίπτωση έχει ληφθεί ως αναφορά λόγω του μεγέθους της όσον αφορά την πολιτιστική παρουσία στο βόρειο τμήμα της Ισπανίας και λόγω της ομοιότητάς της με την πολιτιστική κληρονομιά που σχετίζεται με τους ρωμαϊκούς δρόμους.

Γύρω στο 820, ο φερόμενος τάφος του Αγίου Ιακώβου του Μεγάλου ανακαλύφθηκε στην πόλη του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα (Santiago de Compostela), στην ισπανική περιοχή της Γαλικίας. Αυτή η ανακάλυψη σχεδόν αμέσως οδήγησε στη δημιουργία ενός ιερού τόπου για να τιμάται αυτός ο τάφος και ενός προσκύνηματος (Way of St. James, ή Camino de Santiago στα ισπανικά) σε όλη τη δυτική Ευρώπη για επίσκεψη στον τάφο και στον μετέπειτα καθεδρικό ναό, μετατρέποντας το Σαντιάγο σε σημαντικό χώρο προσκυνήματος. Μια ιδιαιτερότητα του Δρόμου είναι ότι δεν είναι ένα μοναδικό μονοπάτι, αλλά υπάρχουν πολλές διαδρομές που μπορούν να προσδιοριστούν ως μέρος του Δρόμου/διαδρομής ανάλογα με την προέλευση του προσκυνητή.
Παρά τη μεσαιωνική προέλευση αυτού του προσκυνήματος, ένα σημείο καμπής για την οικονομική εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του επήλθε τα τελευταία χρόνια. Το 1993, η περιφερειακή κυβέρνηση της Γαλικίας προώθησε τη δημιουργία ενός δημόσιου δικτύου ξενώνων για προσκυνητές στη διαδρομή, λαμβάνοντας ως πρότυπο το δίκτυο των μεσαιωνικών νοσοκομείων που κάλυπταν τις βασικές ανάγκες των προσκυνητών. Επί του παρόντος, υπάρχουν 70 κέντρα και περισσότερα από 3.000 μέρη που συνδέονται σε αυτό το δίκτυο και οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις (2019) ήταν για πάνω από 350.000 προσκυνητών που επισκέπτονται τις πόλεις που συνδέονται με το El Camino.

Μια πρόσφατη μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από την περιφερειακή κυβέρνηση της Γαλικίας και διεξήχθη από μελετητές στο USC (Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα) διαπίστωσε ότι η οικονομική δραστηριότητα που συνδέεται με τους προσκυνητές στο Camino de Santiago είχε σημαντικό αντίκτυπο όσον αφορά την απασχόληση στην περιφερειακή οικονομία : για κάθε 1 εκατομμύριο ευρώ που δαπανήθηκαν από αυτούς τους προσκυνητές, προστέθηκαν 2,7 εκατομμύρια ευρώ (λογιστικής) αξίας και δημιουργήθηκαν περισσότερες από 20 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης · Δηλαδή, ο αντίκτυπος ήταν σχεδόν 18% μεγαλύτερος από τις δαπάνες που πραγματοποιούνται από τους τοπικούς καταναλωτές.
Η συμβολή του El Camino ήταν σημαντική όχι μόνο από καθαρά οικονομικής απόψεως, αλλά δημιούργησε και συνέργειες που βοήθησαν να καταστούν πιο βιώσιμες οι μικρές αγροτικές κοινότητες που συνδέονται με μερικές από τις διαδρομές. Η ίδια μελέτη που αναφέρθηκε προηγουμένως διαπίστωσε ότι τα δυσμενή δημογραφικά στοιχεία που χαρακτήριζαν τις αγροτικές περιοχές αυτής της περιοχής της Ισπανίας ήταν σημαντικά λιγότερο αρνητικά σε αυτές τις κοινότητες που διέσχισαν οι δρόμοι του Αγίου Ιακώβου. Και οι ντόπιοι που ρωτήθηκαν στα πλαίσια μιας έρευνας που διεξήχθη σε δήμους που δέχθηκαν προσκυνητές στο El Camino ανέφεραν ότι η παρουσία αυτού του πολιτιστικού αγαθού δεν θεωρήθηκε ως απειλή για τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, αλλά ως ένα μέσο οικοδόμησης πιο βιώσιμων κοινοτήτων.

Ως συνέπεια όλων των σχέσεων μεταξύ πολιτιστικής κληρονομιάς, πολιτιστικού τουρισμού και οικονομικής ανάπτυξης, είναι σχετικά εύκολο να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι επιχειρηματικές δραστηριότητες θα μπορούσαν να επωφεληθούν σε μεγάλο βαθμό από τον πολιτιστικό τουρισμό που προσελκύεται από την παρουσία πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σε γενικές γραμμές, η επιχειρηματικότητα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους, το επίπεδο των επενδύσεων στην τεχνολογία ή ένα θετικό περιβάλλον που καθορίζεται από την κουλτούρα της επιχειρηματικότητας και το ρυθμιστικό πλαίσιο της περιοχής.
Η επιχειρηματικότητα που σχετίζεται με την πολιτιστική κληρονομιά απαιτεί, επιπλέον, την παρουσία αυτού του πόρου στην περιοχή. Εκ πρώτης όψεως, μπορεί κανείς να πιστεύει ότι τα περιουσιακά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς υπάρχουν σε συγκεκριμένη ποσότητα και δεν μπορούν να επεκταθούν. Ωστόσο, αυτή η ερμηνεία δεν είναι απολύτως σωστή, διότι είναι αλήθεια ότι ο φυσικός αριθμός των υλικών πολιτιστικών αγαθών δεν μπορεί να αυξηθεί. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα μέτρα που μπορούν να υιοθετήσουν οι δημόσιες αρχές και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες για να ενισχύσουν αυτή τη δυνατότητα.

Όσον αφορά τα πιθανά μέτρα που πρέπει να ληφθούν, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και οι δημόσιες αρχές μπορούν να ενισχύσουν τις οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά κυρίως με δύο διαφορετικούς τρόπους :

• Διατήρηση και αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτές οι πολιτικές είναι απαραίτητες για τη διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών σε καλές συνθήκες και πρέπει να εφαρμόζονται με την υποστήριξη δημόσιων φορέων στις περισσότερες περιπτώσεις.
• Προσβασιμότητα Accessibility. Αν και είναι δεδομένη η «ποσότητα» των υλικών πολιτιστικών περιουσιακών στοιχείων, η ικανότητά του να καταναλώνεται εξαρτάται εν μέρει από το πόσο προσβάσιμα (τόσο φυσικά όσο και ψηφιακά) αυτά τα περιουσιακά στοιχεία είναι για πιθανούς επισκέπτες. Οι πολιτικές προσβασιμότητας είναι επομένως ένας τρόπος να αυξηθεί ο αντίκτυπος της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες μπορούν επίσης να είναι χρήσιμες όσον αφορά την ενίσχυση των επιχειρηματικών ευκαιριών που προέρχονται από την πολιτιστική κληρονομιά. Αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να επικεντρώνονται στη διάθεση περισσότερων πόρων πολιτιστικής κληρονομιάς που να είναι:

• Ορατοί σε πιθανούς επισκέπτες μέσω αποτελεσματικών διαφημιστικών εκστρατειών. Αν και αυτό δεν αλλάζει πραγματικά την ποσότητα των διαθέσιμων πολιτιστικών στοιχείων, επηρεάζει αποτελεσματικά το πιθανό μέγεθος της αγοράς που μπορεί να φτάσει/να προσεγγίσει.
• Κερδοφόροι με τη δημιουργία και εξειδίκευση σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Παρόμοια με την προηγούμενη στρατηγική, είναι ζωτικής σημασίας ο εντοπισμός πιθανών ευκαιριών που δημιουργούν υψηλότερη προστιθέμενη αξία. Μια τέτοια ταυτοποίηση ισοδυναμεί με αύξηση της παραγωγικότητας των πολιτιστικών αγαθών.